Điểm mấu chốt để xác định tính hợp pháp trong hành vi không nhận chuyển khoản là ở việc chủ quán thực hiện nghĩa vụ cung cấp thông tin như thế nào.

Báo Báo Pháp Luật TP. Hồ Chí Minh ngày 28/6 đưa thông tin với tiêu đề: "Quán ăn không nhận chuyển khoản có vi phạm luật?" cùng nội dung như sau:

Hiện nay, không ít quán ăn treo biển “không nhận chuyển khoản”, thậm chí có nơi chỉ ghi chú rất nhỏ, khuất tầm nhìn hoặc hoàn toàn không thông báo.

Chỉ đến lúc thanh toán, khách mới tá hỏa vì không mang theo tiền mặt, trong khi chủ quán kiên quyết từ chối nhận chuyển khoản. Nhiều khách hàng cho rằng họ chuyển khoản hay tiền mặt đều được, quán không được phép từ chối.

Nhiều quán ăn hiện nay không nhận chuyển khoản, khiến khách hàng bối rối khi không mang tiền mặt.

Trước thực trạng này, nhiều người đặt câu hỏi: Khi gặp tình huống như vậy, khách hàng phải xử lý ra sao? Việc các quán ăn từ chối nhận chuyển khoản có vi phạm pháp luật không? Pháp luật hiện hành có quy định gì về quyền thanh toán bằng tiền mặt hay chuyển khoản, hoặc quyền từ chối các hình thức thanh toán cụ thể hay không?

Báo Pháp Luật TP.HCM đã có những trao đổi với luật sư Cao Nhật Anh, Đoàn Luật sư TP.HCM về vấn đề trên.

. Phóng viên: Luật sư nhận định thế nào về thực trạng trên?

+ Luật sư Cao Nhật Anh: Theo Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2010, tiền giấy và tiền kim loại do Ngân hàng Nhà nước phát hành là phương tiện thanh toán hợp pháp và bắt buộc chấp nhận. Luật này nghiêm cấm mọi hành vi từ chối nhận đồng tiền Việt Nam trong các giao dịch hợp pháp.

Như vậy, nếu một quán ăn không chịu nhận tiền mặt là hành vi vi phạm pháp luật, có thể bị xử phạt vi phạm hành chính.

Theo Nghị định 52/2024 thay thế Nghị định 101/2012 cùng các thông tư hướng dẫn liên quan đã định nghĩa và quy định chi tiết về các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) bao gồm chuyển tiền, thanh toán bằng thẻ ngân hàng, ví điện tử, và mã QR… Các phương tiện này được pháp luật công nhận là hợp pháp, là một phần quan trọng của nền kinh tế và được Nhà nước khuyến khích phát triển.

Tuy nhiên, hiện nay không có bất kỳ quy định pháp luật nào bắt buộc một hộ kinh doanh cá thể hoặc doanh nghiệp nói chung (trừ một số lĩnh vực đặc thù như giao dịch chứng khoán, giao dịch có giá trị lớn cần khấu trừ thuế GTGT) phải trang bị và chấp nhận các phương thức TTKDTM. Do đó, quyền lựa chọn có cung cấp các phương thức thanh toán này hay không về cơ bản vẫn thuộc về đơn vị kinh doanh.

Từ những phân tích trên, có thể thấy pháp luật bắt buộc chấp nhận phương thức thanh toán truyền thống (tiền mặt) nhưng chỉ khuyến khích và tạo điều kiện cho các phương thức hiện đại (thanh toán điện tử).

Sự khác biệt nền tảng này chính là nguồn gốc của xung đột khi các cơ sở kinh doanh khai thác lỗ hổng về tính không bắt buộc của thanh toán điện tử để phục vụ mục đích riêng, gây ra xích mích với những người tiêu dùng đã hưởng ứng chủ trương của nhà nước.

Điều này tạo ra một nghịch lý giữa chính sách và thực tiễn: Chính sách vĩ mô của chính phủ hướng tới một nền kinh tế không tiền mặt để tăng cường minh bạch, trong khi thực tế vi mô cho thấy một bộ phận doanh nghiệp lại quay về với tiền mặt để che giấu doanh thu.

. Việc các quán ăn từ chối nhận chuyển khoản có vi phạm pháp luật không? Pháp luật hiện hành có quy định gì về quyền thanh toán bằng tiền mặt hay chuyển khoản, hoặc quyền từ chối các hình thức thanh toán cụ thể hay không?

+ Giao dịch giữa khách hàng và quán ăn, về bản chất pháp lý, là một "hợp đồng dịch vụ" được điều chỉnh bởi các quy định của Bộ luật Dân sự 2015. Theo nguyên tắc cơ bản, các bên có quyền tự do thỏa thuận về nội dung của hợp đồng, bao gồm cả phương thức thực hiện nghĩa vụ thanh toán.

Tuy nhiên, quyền tự do thỏa thuận này không phải là tuyệt đối mà bị giới hạn bởi các quy định pháp luật có liên quan, đặc biệt là pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Điểm mấu chốt để xác định tính hợp pháp trong hành vi của quán ăn không nằm ở việc họ có quyền từ chối chuyển khoản hay không, mà nằm ở việc họ thực hiện nghĩa vụ cung cấp thông tin như thế nào.

Căn cứ Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 đã đặt ra những yêu cầu rất rõ ràng về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh trong việc cung cấp thông tin.

Cụ thể, Điều 21 và Điều 37 của Luật này yêu cầu bên bán phải cung cấp thông tin chính xác, đầy đủ về hàng hóa, dịch vụ, bao gồm cả "phương thức thanh toán" cho người tiêu dùng trước khi giao dịch được thực hiện. Thời điểm "trước khi giao dịch" trong bối cảnh nhà hàng chính là trước khi khách hàng gọi món (thời điểm giao kết hợp đồng dịch vụ).

Như vậy, nếu một quán ăn không có bất kỳ hình thức thông báo nào (biển hiệu rõ ràng tại nơi dễ thấy, ghi chú trên thực đơn, hoặc thông báo bằng lời của nhân viên trước khi khách gọi món) về việc họ chỉ chấp nhận tiền mặt, và chỉ đưa ra yêu cầu này vào lúc thanh toán, họ đã vi phạm nghiêm trọng quyền được thông tin của người tiêu dùng.

Luật sư Cao Nhật Anh, Đoàn Luật sư TP.HCM.

. Khi gặp tình huống quán ăn không nhận chuyển khoản, khách hàng phải xử lý ra sao thưa luật sư?

+ Trường hợp 1, quán không thông báo trước chính sách thanh toán. Lịch sự yêu cầu gặp người quản lý hoặc chủ quán để trao đổi. Giải thích rằng mình không được thông báo trước và đề nghị chủ quán cung cấp một tài khoản cá nhân (của họ hoặc người thân) để nhận tiền; đề nghị được để lại thông tin cá nhân và quay lại thanh toán sau khi đi rút tiền hoặc tìm kiếm một giải pháp trung gian khác mà hai bên cùng chấp nhận.

Nếu việc thương lượng không thành công, hãy kín đáo sử dụng điện thoại để ghi lại cuộc đối thoại, chụp ảnh không gian quán để chứng minh không có biển báo và giữ lại hóa đơn tạm tính. Sau đó, có thể dùng những bằng chứng này tiến hành khiếu nại tới các cơ quan chức năng có thẩm quyền.

Trường hợp 2, quán đã treo biển "chỉ nhận tiền mặt" rõ ràng. Trong trường hợp này, quán ăn đã thực hiện đúng nghĩa vụ cung cấp thông tin của mình, người tiêu dùng có nghĩa vụ tuân thủ điều khoản đã được thông báo.

Người tiêu dùng nên hình thành thói quen chủ động quan sát các thông báo tại cửa hàng trước khi quyết định sử dụng dịch vụ để tránh rơi vào các tình huống khó xử không đáng có. Trong tình huống này, từ chối đi rút tiền có thể bị coi là vi phạm nghĩa vụ thanh toán.

. Xin cám ơn luật sư!

Trước đó, báo Dân trí ngày 05/06/2025 cũng có bài đăng với thông tin: "Thực hư việc nhiều hàng quán tạm ngừng nhận chuyển khoản, chỉ lấy tiền mặt". Nội dung được báo đưa như sau:

Xôn xao hàng quán chỉ nhận thanh toán bằng tiền mặt

Trong những ngày qua, trên nhiều nền tảng mạng xã hội, thông tin về nhiều cửa tiệm nhỏ, quán ăn vỉa hè chỉ chấp nhận khách thanh toán bằng hình thức tiền mặt, không đồng ý chuyển khoản như trước, được dư luận đặc biệt quan tâm.

Trên chợ online (mua bán trực tuyến), một số tài khoản là chủ kinh doanh vẫn nhận tiền chuyển khoản nhưng dặn khách không ghi nội dung giao dịch liên quan tới “trả tiền”, “cọc tiền”, “mua hàng”. Tình trạng này khiến không ít người tiêu dùng hoang mang.

Chủ kinh doanh online nhắc nhở khách không ghi nội dung chuyển khoản tránh một số từ (Ảnh chụp từ màn hình).

Được biết, đây là phản ứng chung của những người kinh doanh trước thay đổi chính sách thuế khoán kể từ ngày 1/6.

Cụ thể, từ ngày 1/6, các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm sẽ không được sử dụng hình thức thuế khoán mà phải chuyển qua kê khai, nộp thuế trực tiếp theo doanh thu thực tế. 

Các hộ kinh doanh có doanh thu dưới ngưỡng này được tạm miễn, nhưng khuyến khích chủ động chuyển đổi. Từ đầu năm sau, phương pháp tính thuế khoán sẽ bãi bỏ, thay hoàn toàn bằng kê khai từ doanh thu thực tế.

Tuy nhiên, ngày 4/6 phóng viên Dân trí tiến hành khảo sát ở nhiều cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống tại 2 thành phố lớn gồm Hà Nội và TPHCM, song chưa ghi nhận hiện tượng như cư dân mạng chia sẻ.

Tại các quán cà phê, nhà hàng, quán bán đồ ăn hay tiệm tạp hóa… mã QR vẫn được đặt trên quầy để khách hàng thuận tiện trong thanh toán. Tuy vậy, chủ một số tiệm tạp hóa nhỏ có khuyến khích khách chuyển sang hình thức trả bằng tiền mặt nếu thuận tiện.

“Chúng tôi vẫn chấp nhận thanh toán bằng cả hai hình thức chuyển khoản và tiền mặt như bình thường. Hơn 90% khách lựa chọn thanh toán bằng chuyển khoản”, một người bán tạp hoá ở Hà Nội cho biết.

Khách vẫn thanh toán bằng chuyển khoản tại một cửa tiệm tạp hóa nhỏ ở quận Hoàng Mai, Hà Nội vào tối 4/6 (Ảnh: Huy Hoàng).

Chị Q., chủ một cửa hàng kinh doanh đồ thể thao tại quận Cầu Giấy (Hà Nội), cho biết những ngày gần đây, chưa có cửa hàng nào mà chị sử dụng dịch vụ yêu cầu chỉ được thanh toán bằng tiền mặt. 

“Trong bối cảnh hiện nay, số hộ kinh doanh chỉ chấp nhận thanh toán bằng tiền mặt rất ít. Một số người bán hàng có thể lo ngại dòng tiền chuyển vào tài khoản cá nhân, nếu không chứng minh được nguồn gốc rõ ràng, có thể bị tính là doanh thu và phải chịu thuế hộ kinh doanh cá thể. Trường hợp không kê khai và nộp thuế đầy đủ, chủ hộ có thể bị truy thu theo quy định pháp luật”, chị Q. chia sẻ.

Đã có thâm niên kinh doanh gần 7 năm, chị Q. cho biết, với những cửa hàng bán các sản phẩm có đầy đủ hoá đơn đầu vào, không thể “lách” theo kiểu yêu cầu khách ngừng chuyển khoản.

Người phụ nữ này cho rằng, nếu chủ cửa hàng từ chối thanh toán qua tài khoản, họ có thể đánh mất một số lượng lớn khách hàng. Bởi, hiện nay, nhiều người tiêu dùng ngại mang theo tiền mặt khi đi mua sắm.

“Khi có hoá đơn đầu vào, phía cơ quan thuế sẽ nắm được tổng tiền nhập hàng. Nếu tôi xuất hoá đơn với doanh thu cả năm thấp hơn nhiều so với giá trị đầu vào, đó sẽ là dấu hiệu bất thường.

Trong trường hợp, chủ hộ kinh doanh không chứng minh được nguồn hàng tồn kho và cung cấp đầy đủ chứng từ của cửa hàng thì nguy cơ sẽ bị truy thu thuế. Cho nên, khi áp dụng nghị định mới, đa phần các cửa hàng có doanh thu từ 1 tỷ đồng trở lên, chủ hộ sẽ xuất hoá đơn đầu ra đúng với doanh thu thực tế. Do đó, chúng tôi không thể yêu cầu khách hàng không chuyển khoản”, chị Q. nói thêm.

Tại một nhà trọ ở TPHCM, từ cách đây 3 tháng, chủ nhà đã yêu cầu thanh toán tiền thuê nhà bằng tiền mặt.

Chị H. (trọ tại quận 7, TPHCM) cho biết: “Trước đây, chủ nhà vẫn cho phép thanh toán bằng tiền mặt. Chúng tôi chưa hiểu lý do gì khiến mọi người phải chuyển sang thanh toán tiền thuê nhà bằng tiền mặt. Tôi không thấy bất tiện gì khi thay đổi hình thức thanh toán, nhưng cũng băn khoăn liệu đây có phải là một cách để né thuế hay không?”.

Chỉ nhận tiền mặt, các hàng quán khó hoạt động lâu dài

Trao đổi với phóng viên Dân trí, ông Lê Văn Tuấn, Giám đốc công ty TNHH Kế toán Thuế Keytas nhận định, với trường hợp các cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống không nhận thanh toán bằng chuyển khoản mà chỉ nhận tiền mặt, rất khó lòng hoạt động lâu dài.

Thực khách chuyển khoản thanh toán tiền bữa ăn tại quán (Ảnh: Tiến Thịnh).

"Người dân từ vài năm trở lại đã quen với việc dùng các ứng dụng thanh toán. Việc nhà hàng quán ăn buộc khách phải thay đổi thói quen, hành vi khiến người tiêu dùng không thoải mái. Những cơ sở bị người dân phản ánh lên mạng xã hội, rất dễ bị chú ý. Hành vi này xảy ra, cơ quan thuế sẽ truy thu và bị truy tố bởi đây là cố tình trốn thuế chứ không phải vô ý", ông Tuấn phân tích.

Theo vị chuyên gia này, các tiểu thương, chủ hộ kinh doanh ăn uống cần hiểu rõ bản chất vấn đề để tuân thủ.

Đa phần các tiểu thương, chủ hộ kinh doanh cho rằng doanh thu phát sinh bằng chuyển khoản vào tài khoản cá nhân mới phải thực hiện nghĩa vụ đóng thuế. Trường hợp thu tiền mặt có thể trốn thuế, hoặc kê khai doanh thu thấp hơn thực tế sẽ không ai biết.

Ông Tuấn cho rằng, đây là sự nhầm lẫn nguy hiểm bởi nghĩa vụ thuế xảy ra trên tổng doanh thu. Ngoài ra, các hộ kinh doanh cần hiểu, có 2 phần thuế (thuế giá trị gia tăng khoảng 3% với cơ sở ăn uống, dịch vụ khác khoảng 5%) và thuế thu nhập cá nhân 1,5%.

Trong đó, thuế giá trị gia tăng sẽ tính vào giá bán và người tiêu dùng là đối tượng phải chịu mức thuế này. Bởi vậy, giá cả mặt hàng ăn uống xảy ra tình trạng tăng giá nhẹ.

Với trường hợp người bán hàng muốn né thuế bằng cách yêu cầu khách chuyển khoản không ghi nội dung có ký tự "mua bán", "thanh toán", "đặt cọc", ông Tuấn phân tích, đây cũng là nhận định sai lầm.

Bởi cho dù thao tác chuyển khoản với nội dung ghi gì chăng nữa, cơ quan thuế vẫn biết đó là nguồn thu bán hàng bởi có các biện pháp nghiệp vụ để xác minh.

"Nếu người nộp thuế không giải trình được các khoản tiền nhận về dù nội dung ghi thế nào chăng nữa vẫn là dòng tiền kinh doanh, cơ quan chức năng có cơ sở nghi là trốn thuế", ông Tuấn bổ sung.