Quyết định không kỷ luật đảng viên sinh con thứ 3 trở lên chỉ là một trong nhiều giải pháp để tránh mức sinh tiếp tục giảm. Mong muốn có hai con trong mỗi gia đình vẫn đang phổ biến. Bộ Y tế đang đề xuất lao động nữ sinh con thứ 2 có thể nghỉ thai sản tới 7 tháng…

Ngày 10/3/2025, báo Chính Phủ đã đăng tải bài viết với tiêu đề: "Lao động nữ sinh con thứ 2 có thể nghỉ thai sản tới 7 tháng". Nội dung như sau:

Không kỷ luật đảng viên sinh con thứ 3, mức sinh tăng nhưng không đáng kể

Trao đổi với phóng viên Báo Chính phủ, ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số, Bộ Y tế chia sẻ, qua rà soát các văn bản hiện hành cho thấy, việc quy định số con của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân và việc xử lý kỷ luật đối với đảng viên sinh con thứ 3 trở lên hiện không còn phù hợp với thực tiễn do mức sinh của Việt Nam đang giảm xuống dưới mức sinh thay thế: từ 2,11 con/phụ nữ (2021) xuống 2,01 con/phụ nữ (2022), ở mức 1,96 con/phụ nữ (2023) và 1,91 con/phụ nữ (2024), mức giảm thấp nhất trong lịch sử và dự báo sẽ tiếp tục giảm trong các năm tiếp theo.

Theo ông Dũng, quyết định không kỷ luật đảng viên sinh con thứ 3 trở lên chỉ là một trong những nội dung nhằm duy trì mức sinh thay thế, tránh mức sinh tiếp tục giảm thấp.

Nhiều nghiên cứu hiện nay cũng chỉ ra rằng, mong muốn có hai con trong mỗi gia đình vẫn đang phổ biến nhưng không phải cặp vợ chồng nào cũng hiện thực được mong muốn đó. Các yếu tố trong cuộc sống chi phối rất nhiều đến quyết định sinh con của người dân.

"Do vậy, sau khi sửa quy định không kỷ luật đối với đảng viên sinh con thứ 3 trở lên, có thể mức sinh sẽ tăng trong giai đoạn ngắn, tuy nhiên tăng không đáng kể", ông Lê Thanh Dũng nhận định.

Từ kinh nghiệm thực thi chính sách của các quốc gia trên thế giới cho thấy, lãnh đạo Cục Dân số cho rằng, cần thiết phải triển khai sớm, đồng bộ các giải pháp, chính sách đảm bảo điều kiện cần và đủ cho phụ nữ, cặp vợ chồng sinh con và chăm sóc, nuôi dưỡng con tốt, nhằm ngăn chặn xu hướng mức sinh tiếp tục giảm thấp.

Đồng thời, hy vọng rằng, quyết định này sẽ là khởi đầu tích cực và cùng với các biện pháp, chính sách quyết liệt trong thời gian tới, Việt Nam sẽ có thể đạt được các mục tiêu của công tác dân số.

Nhiều gia đình vẫn muốn có hai con - Thời cơ quan trọng để duy trì mức sinh thay thế

Hiện nay, hơn một nửa số quốc gia trên toàn cầu có mức sinh dưới mức thay thế (2,1 con/phụ nữ). Gần 1/5 số quốc gia trên thế giới đang trải qua tình trạng mức sinh "rất thấp" (ít hơn 1,4 con/phụ nữ).

Mức sinh thấp kéo dài sẽ tác động trực tiếp, sâu sắc tới quy mô, cơ cấu dân số và để lại nhiều hệ lụy như thiếu hụt lực lượng lao động, suy giảm quy mô dân số, đẩy nhanh tốc độ già hóa dân số, gia tăng các dòng di cư.

Hiện nay, đa số các quốc gia giàu đang phải sử dụng lao động nhập cư để bù đắp thiếu hụt lao động, đảm bảo đủ nguồn nhân lực để phát triển kinh tế.

Nhật Bản, Hàn Quốc là những ví dụ điển hình của "bệnh thu nhập cao, mất khả năng tái tạo đầy đủ con người". Hai quốc gia này đã tập trung phát triển kinh tế và thành công trở thành nước có thu nhập cao song không "tái tạo" được đầy đủ con người cho nước mình.

Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy, nhiều nước trên thế giới đã thành công trong việc giảm sinh nhưng chưa có nước nào thành công trong việc đưa mức sinh rất thấp về mức thay thế, cho dù có nhiều chính sách khuyến sinh với nguồn lực đầu tư lớn.

Nhật Bản, Hàn Quốc là những ví dụ điển hình, dù đã được cảnh báo từ sớm khi mức sinh thấp kéo dài nhưng do không có phản ứng và chính sách kịp thời, mức sinh tiếp tục suy giảm.

Việt Nam chính thức đạt mức sinh thay thế từ năm 2006 (2,09 con/phụ nữ) và tương đối ổn định xung quanh mức sinh thay thế trong suốt 16 năm tính đến năm 2022. Tuy nhiên, trong 2 năm gần đây, 2023-2024, mức sinh bắt đầu có dấu hiệu giảm nhanh hơn và được dự báo tiếp tục giảm trong các năm tới.

Theo dự báo, kịch bản mức sinh tiếp tục giảm, đến năm 2039, Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau năm 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm. Tại thời điểm này, hệ lụy của mức sinh thấp kéo dài sẽ dẫn đến thiếu hụt lực lượng lao động, suy giảm quy mô dân số.

Với bài học kinh nghiệm rút ra từ hầu hết các nước có mức sinh thấp hiện nay, khi đã đạt mức sinh thay thế, từ góc nhìn của nhà quản lý, ông Lê Thanh Dũng cho rằng, cần và ngay lập tức linh hoạt về chính sách, biện pháp can thiệp đối với mức sinh nhằm ngăn chặn việc mức sinh giảm xuống thấp hoặc quá thấp.

Bên cạnh đó, mong muốn có hai con trong mỗi gia đình người Việt hiện nay vẫn đang phổ biến. Vì vậy, đây sẽ là thời cơ quan trọng, cần tận dụng để duy trì mức sinh thay thế. Chúng ta cần có những đột phá trong chính sách kinh tế, xã hội, dân số và gia đình để có thể ngăn chặn giảm sâu, kéo dài, giữ được mức sinh thay thế, ngăn chặn suy thoái lao động, suy thoái dân số, suy giảm tăng trưởng kinh tế.

Lao động nữ sinh con thứ 2 có thể nghỉ thai sản tới 7 tháng

Hiện nay, Cục Dân số đã tham mưu Bộ Y tế trình Chính phủ Hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Dân số và dự thảo Luật Dân số có đề xuất gồm 3 nhóm chính sách. Đó là duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; nâng cao chất lượng dân số.

Đối với chính sách duy trì mức sinh thay thế, dự thảo Luật dự kiến quy định, mỗi cặp vợ chồng và cá nhân có quyền quyết định bình đẳng, tự nguyện trong việc sinh con, thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cá nhân, cặp vợ chồng.

Đồng thời, đề xuất cho phép lao động nữ khi sinh con thứ 2 được kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng; tạo điều kiện cho phụ nữ sinh đủ 2 con ở các khu công nghiệp, khu chế xuất và các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp được hỗ trợ thuê, mua nhà ở xã hội.

Hiện nay, Bộ Chính trị đã giao Đảng ủy Quốc hội, Đảng ủy Chính phủ phối hợp, lãnh đạo chỉ đạo đẩy nhanh tiến độ xây dựng và trình Quốc hội thông qua Luật Dân số trong năm 2025.

Nhằm duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên toàn quốc, ngăn chặn xu hướng mức sinh tiếp tục giảm thấp tại một số tỉnh, thành phố, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 588/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình Điều chỉnh mức sinh phù hợp các vùng, đối tượng đến năm 2030. Trong đó, một số giải pháp nhằm thực hiện mục tiêu duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên toàn quốc.

Đó là khuyến khích nam, nữ kết hôn trước 30 tuổi, không kết hôn muộn và sớm sinh con, phụ nữ sinh con thứ hai trước 35 tuổi…

Đồng thời, xây dựng môi trường, cộng đồng phù hợp với các gia đình nuôi con nhỏ như các dịch vụ thân thiện với người lao động: đưa, đón trẻ, trông trẻ, ngân hàng sữa mẹ, bác sỹ gia đình... Quy hoạch, xây dựng các điểm trông, giữ trẻ, nhà mẫu giáo phù hợp với điều kiện của bà mẹ, nhất là các khu kinh tế, khu công nghiệp, khu đô thị.

Bên cạnh đó, hỗ trợ phụ nữ khi mang thai, sinh con như tư vấn, chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em, bao gồm sàng lọc vô sinh, sàng lọc trước sinh và sau sinh, phòng chống suy dinh dưỡng; tạo điều kiện trở lại nơi làm việc cho phụ nữ sau khi sinh con...

Hỗ trợ, khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ hai con: mua nhà ở xã hội, thuê nhà ở; ưu tiên vào các trường công lập, hỗ trợ chi phí giáo dục trẻ em; xây dựng mô hình quản lý, phát triển kinh tế gia đình.

Mới đây nhất, trong Hội nghị trực tuyến toàn quốc về tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội vào ngày 6/3, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cho rằng, bây giờ không hạn chế sinh con để chống già hóa dân số, nhưng nhà ở chỉ có 10 m2, 15 m2, 20 m2 thì làm sao sinh ba được. Đây là động lực phát triển dân số chứ không chỉ là vấn đề ăn ở.

Tiếp đó, báo Vietnamnet cũng đã đăng tải bài viết với tiêu đề: "Bộ Y tế đề xuất tăng thời gian nghỉ thai sản lên 7 tháng để khuyến khích sinh". Cụ thể như sau:

Ngày 10/3, trao đổi với VietNamNet, ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) cho biết đơn vị này đã tham mưu Bộ Y tế trình Chính phủ Hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Dân số và dự thảo Luật Dân số. 

Trong dự thảo Luật Dân số phiên bản mới nhất có đề xuất gồm các nhóm chính sách liên quan mục tiêu duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; nâng cao chất lượng dân số...

Theo ông Dũng, so với dự thảo từng được đưa ra lấy ý kiến hồi tháng 9/2024, dự thảo Luật Dân số lần này vẫn dự kiến trao quyền quyết định cho các cặp vợ chồng và cá nhân trong việc sinh con, thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cá nhân, cặp vợ chồng.

Điểm khác biệt là dự thảo lần này đề xuất cho phép lao động nữ khi sinh con thứ 2 được kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng.

Cùng đó, tạo điều kiện cho phụ nữ sinh đủ 2 con ở các khu công nghiệp, khu chế xuất và các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp được hỗ trợ thuê, mua nhà ở xã hội.

Theo quy định hiện hành về thời gian hưởng chế độ khi sinh con, lao động nữ sinh con được nghỉ việc hưởng chế độ thai sản trước và sau khi sinh con là 6 tháng. Trường hợp lao động nữ sinh đôi trở lên thì tính từ con thứ hai trở đi, cứ mỗi con, người mẹ được nghỉ thêm 1 tháng. Thời gian nghỉ hưởng chế độ thai sản trước khi sinh tối đa không quá 2 tháng.

Theo ông Dũng, đề xuất kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 6 lên 7 tháng cho lao động nữ khi sinh con thứ 2 được xem là giải pháp khuyến khích của nhà nước để người dân sinh đủ 2 con. Tuy nhiên, vấn đề này cần sự chung tay vào cuộc, chia sẻ của BHXH và doanh nghiệp - người sở hữu lao động.

Thời cơ quan trọng để Việt Nam tận dụng nhằm duy trì mức sinh thay thế

Việt Nam chính thức đạt mức sinh thay thế từ năm 2006 (2,09 con/phụ nữ) và tương đối ổn định xung quanh mức sinh thay thế (xung quanh 2,1 con/phụ nữ) trong suốt 15 năm tính đến năm 2021.

Tuy nhiên, trong 3 năm gần đây, 2022-2024, mức sinh bắt đầu có dấu hiệu giảm nhanh, năm 2024 chỉ còn 1,91 con/phụ nữ, mức thấp nhất được ghi nhận trong lịch sử. Bộ Y tế dự báo mức sinh của Việt Nam tiếp tục giảm trong thời gian tới.

Theo dự báo, kịch bản mức sinh tiếp tục giảm, đến năm 2039, Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau năm 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm.

Giai đoạn 5 năm sau đó, bình quân mỗi năm dân số giảm 0,04%, mức giảm này vào cuối thời kỳ dự báo (từ 2064-2069) là 0,18%, tương đương giảm bình quân 200.000 người/năm.

Trong khi đó, nếu ở phương án mức sinh trung bình, tới năm 2069, giai đoạn tăng trưởng âm này mới bắt đầu. 

Lúc đó, hệ lụy của mức sinh thấp kéo dài sẽ dẫn đến thiếu hụt lực lượng lao động, suy giảm quy mô dân số, đẩy nhanh già hóa dân số, tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế - xã hội.

Theo nhận định của Bộ Y tế và nhiều chuyên gia xã hội học, hiện mong muốn có hai con trong mỗi gia đình người Việt vẫn đang phổ biến. Do đó, đây sẽ là thời cơ quan trọng, cần tận dụng để duy trì mức sinh thay thế.

Trong nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến hiện thực hóa số con mong muốn ở một số tỉnh có mức sinh thấp công bố tháng 8/2024, PGS.TS Nguyễn Đức Vinh, Viện trưởng Viện Xã hội học, cho biết ở tất cả các địa bàn, đa số phụ nữ được khảo sát muốn có 2 con.

"Mong muốn có 2 con vẫn đang phổ biến trong xã hội nhưng không bền vững bởi các yếu tố cản trở sinh đẻ đang dần chiếm ưu thế trong quá trình phát triển kinh tế xã hội, thể hiện rõ nhất ở những vùng, tỉnh/thành có mức sinh thấp", nghiên cứu của PGS.TS Nguyễn Đức Vinh và cộng sự chỉ ra. 

Do đa số gia đình vẫn muốn có 2 con, nên theo PGS Vinh, việc triển khai chính sách khuyến sinh "không dễ nhưng vẫn khả thi". Nếu không có chính sách khuyến sinh kịp thời và phù hợp thì chuẩn mực gia đình 2 con sẽ dần thay thế bằng mô hình gia đình 1 con hoặc không con, mức sinh sẽ giảm sâu dưới mức thay thế, khi đó sẽ rất khó triển khai hiệu quả chính sách khuyến sinh.

GS.TS Nguyễn Thiện Nhân, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ, khi chia sẻ tại hội thảo quốc tế tham vấn chính sách, giải pháp ngăn chặn xu hướng mức sinh thấp tổ chức hồi tháng 8/2024, đã đề ra 11 giải pháp nâng mức sinh.

Theo GS.TS Nguyễn Thiện Nhân, để mỗi gia đình có thể sinh được 2 con, thu nhập, điều kiện làm việc, chế độ nghỉ khi có thai và sinh con, chế độ lương, thăng tiến ở doanh nghiệp phải khuyến khích việc lập gia đình và sinh con, không tạo ra xung đột giữa việc làm và gia đình, có con. Ngoài ra, cần có chính sách hỗ trợ người lao động mua nhà, rút ngắn thời gian làm việc...

Một trong 3 thời cơ cho Việt Nam được Giáo sư Nguyễn Thiện Nhân đưa ra, đó là mức sinh giảm thấp đáng kể mới diễn ra trong hai năm 2023-2024, cùng với truyền thống coi trọng văn hóa của gia đình, đa số thanh niên Việt Nam vẫn mong muốn kết hôn khi trưởng thành và có hai con trở lên.

"Nếu có đột phá về chính sách thì 25-30 năm nữa, các thế hệ thanh niên lúc đó sẽ tiếp tục phát huy truyền thống coi trọng gia đình và sinh con", GS Nguyễn Thiện Nhân cho biết.

Ngày 17/2, Văn phòng Trung ương Đảng thông báo ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị về việc thực hiện sơ kết Nghị quyết số 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới và sửa đổi các quy định của Đảng và Nhà nước liên quan đến chính sách dân số. Trong đó, Bộ Chính trị giao Đảng ủy Quốc hội, Đảng ủy Chính phủ phối hợp lãnh đạo, chỉ đạo đẩy nhanh tiến độ xây dựng và trình Quốc hội thông qua Luật Dân số theo tinh thần Nghị quyết Đại hội 13 của Đảng trong năm 2025.