Ô nhiễm không khí có ảnh hưởng như thế nào đến nguy cơ mắc un:g th:ư và sức khỏe con người?
Ô nhiễm không khí được giới chuyên môn cảnh báo là tác nhân ung thư nguy hiểm khi hạt bụi siêu mịn có thể xuyên sâu vào phổi và làm rối loạn hệ miễn dịch.
Ngày 8 tháng 12 năm 2025, VTC News đăng tải bài viết với tiêu đề "Ô nhiễm không khí có gây ung thư?". Nội dung như sau:
Theo TS.BS Trần Hải Bình, Phó trưởng Khoa Ung bướu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) xếp ô nhiễm không khí vào nhóm tác nhân gây ung thư mức cao nhất trên người, tương đương khói thuốc lá, chất phóng xạ hay rượu bia.
Mức độ nguy hiểm này thậm chí đứng trên thuốc trừ sâu, hơi nóng từ chảo rán hay thịt đỏ, vốn chỉ thuộc nhóm IIA với bằng chứng hạn chế hơn.
Thủ phạm chính trong khối không khí ô nhiễm là bụi mịn PM2.5 - những hạt nhỏ hơn sợi tóc người khoảng 30 lần, sinh ra từ quá trình đốt nhiên liệu hóa thạch, sinh khối, cũng như các phản ứng phức tạp giữa SO₂, NOx, CO, O₃ và nhiều kim loại nặng như asen, crom, niken.
Cấu trúc li ti nhưng độc tính lớn khiến PM2.5 có khả năng thâm nhập sâu vào hệ hô hấp và gây tổn thương theo cách tương tự phơi nhiễm khói thuốc lá thụ động.
Tầm soát ung thư phổi bằng máy chụp cắt lớp vi tính. (Ảnh: BVCC)
Bác sĩ Bình cho biết, quá trình gây ung thư của PM2.5 diễn ra qua nhiều tầng cơ chế. Đầu tiên, bụi mịn kích hoạt hệ miễn dịch và giải phóng gốc oxy hóa (ROS), tạo ra trạng thái viêm âm ỉ kéo dài. Chính phản ứng viêm này làm DNA bị tổn thương, đứt gãy, dẫn tới các đột biến ở nhiều gene quan trọng như EGFR, KRAS, HER2 – vốn liên quan trực tiếp đến hình thành tế bào ung thư.
Không chỉ gây hỏng DNA, bụi mịn còn làm suy yếu hệ thống giám sát ung thư tự nhiên. Cơ chế sửa chữa DNA bị ức chế, trong khi các tế bào T sát thủ (cytotoxic CD8+ T) và tế bào NK (Natural Killer). Khi lớp phòng thủ này suy giảm, những tế bào đột biến dễ dàng tồn tại, phát triển và hình thành khối u.
Ở giai đoạn muộn hơn, PM2.5 tiếp tục làm rối loạn các tín hiệu điều hòa tăng sinh, thúc đẩy khối u phát triển mạnh và có thể di căn sang cơ quan khác. Tác động này không chỉ liên quan ung thư phổi mà còn làm tăng nguy cơ ung thư bàng quang, vú, dạ dày, đại trực tràng, gan, thận, não, bệnh bạch cầu và u lympho.
Để giảm nguy cơ, bác sĩ khuyến cáo người dân chủ động theo dõi các chỉ số chất lượng không khí. Trong những ngày PM2.5 tăng cao, nên hạn chế tập luyện ngoài trời, giữ kín cửa nếu có điều kiện, và sử dụng khẩu trang đạt chuẩn N95, KN95 hoặc FFP2 khi bắt buộc phải di chuyển.
Trong nhà, các thiết bị như điều hòa có chức năng lọc khí, máy lọc không khí, máy hút mùi có thể giúp giảm bớt bụi mịn. Ngược lại, việc đốt nến, thắp hương, hút thuốc lá đều làm tăng nồng độ ô nhiễm và nên hạn chế tối đa.
Bác sĩ Bình nhấn mạnh, dù không thể tránh hoàn toàn ô nhiễm không khí, mỗi người vẫn có thể giảm đáng kể nguy cơ phơi nhiễm bằng việc theo dõi thông số môi trường, đeo khẩu trang đúng chuẩn và cải thiện chất lượng không khí trong nhà. Đây là những bước đơn giản nhưng có ý nghĩa lớn trong việc bảo vệ sức khỏe trước mối nguy ung thư từ bụi mịn.
Theo báo VNExpress cũng đăng tải bài viết với tiêu đề 'Ô nhiễm không khí có gây ung thư không?'. Nội dung như sau:
Gần đây chất lượng không khí ở Hà Nội xuống mức thấp. Tôi làm việc ngoài trời, thường xuyên tiếp xúc với không khí ô nhiễm có nguy cơ ung thư không? (Phương Thảo, 36 tuổi)
Trả lời
Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) phân loại ô nhiễm không khí là tác nhân gây ung thư nhóm một trên người, tương tự khói thuốc lá, chất phóng xạ, rượu bia. Không khí ô nhiễm xếp trên thuốc trừ sâu, hơi nóng bay ra từ chảo rán và thịt đỏ, thuộc nhóm IIA, với bằng chứng gây ung thư hạn chế hơn.
Yếu tố nguy cơ chính gây ung thư khi không khí ô nhiễm là các hạt bụi mịn có kích thước dưới 2,5 micromet (PM 2.5), nhỏ hơn khoảng 30 lần so với đường kính sợi tóc người. Các hạt bụi này sinh ra từ quá trình cháy của nhiên liệu hóa thạch và sinh khối, hình thành từ nhiều tiền chất độc hại như lưu huỳnh đioxit (SO2), nitơ oxit (NOx), cacbon monoxit (CO), ozôn (O3), các kim loại nặng như asen, crom, niken, hydrocarbon thơm đa vòng (PAH)...
Bụi mịn PM 2.5 trong không khí xâm nhập phổi gây ung thư theo các cơ chế tương tự khói thuốc lá thụ động.
Thúc đẩy viêm và oxy hóa: Nhiều chất trong bụi mịn PM2.5 có thể kích hoạt tế bào miễn dịch, giải phóng các chất trung gian gây viêm, các gốc oxy hóa hoạt động mạnh (Reactive Oxygen Species - ROS).
Gây đột biến DNA: Viêm và oxy hóa dẫn đến các đột biến, làm đứt gãy chuỗi DNA, có thể tạo ra nhiều -gene ung thư như EGFR, KRAS, HER2..., sinh ra tế bào bệnh.
Ức chế quá trình tự loại bỏ ung thư của cơ thể: Bụi mịn PM 2.5 có thể ức chế khả năng tự sửa chữa DNA của tế bào, cho phép DNA đột biến tồn tại. Chúng cũng làm suy yếu tế bào T sát thủ (cytotoxic CD8+ T) và tế bào NK (Natural Killer), vốn có chức năng giám sát miễn dịch, tiêu diệt tế bào ung thư ngay khi mới hình thành.
Thúc đẩy khối u tăng trưởng và di căn: Bụi mịn có khả năng làm rối loạn các đường truyền tín hiệu trong tế bào và cơ thể gây tăng sinh mất kiểm soát, tạo ra khối u xâm lấn, di căn.
Ngoài ung thư phổi, ô nhiễm không khí còn làm tăng nguy cơ mắc và tử vong do ung thư bàng quang, vú, thận, não, gan, dạ dày, đại trực tràng, bệnh bạch cầu và u lympho.
Để phòng ngừa bệnh, bạn nên theo dõi chất lượng không khí thông qua bản tin dự báo thời tiết hoặc các hệ thống quan trắc chất lượng không khí. Trong những ngày chất lượng không khí thấp, nồng độ bụi mịn PM 2.5 cao, bạn không nên ra ngoài tập thể dục, đóng kín cửa nếu có thể. Khi làm việc ngoài trời, bạn nên đeo khẩu trang có tiêu chuẩn N95, KN95 hoặc FFP2 giúp lọc bớt bụi mịn, giảm nguy cơ phơi nhiễm và ung thư.
Sử dụng điều hòa có chức năng lọc không khí, máy lọc không khí, máy hút mùi khi nấu ăn để làm giảm nồng độ bụi mịn trong nhà. Không đốt nến, hương, hút thuốc lá vì làm tăng phơi nhiễm thêm với bụi mịn trong nhà.
TS.BS Trần Hải Bình
Phó trưởng Khoa Ung bướu
Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội
